Νομική προπαίδεια: Στοιχεία εισαγωγής στο Δίκαιο για κάθε πολίτη (Ε)
Περιγραφή του μαθήματος
Η συνύπαρξη σε κοινωνίες είναι ιστορικά συνυφασμένη με κάποια μορφή κανόνων δικαίου. Το δίκαιο βρίσκεται σχεδόν σε κάθε έκφανση της ζωής μας. H προϊδέασή μας όμως για αυτό είναι μερική, γεμάτη παρανοήσεις. Η στρεβλή αυτή εικόνα για το δίκαιο και τη λειτουργία του έχει αρνητικές συνέπειες. Η άγνοια καθιστά τους κοινωνικά και οικονομικά αδύναμους ακόμα πιο ευάλωτους είτε όταν βρίσκονται αμυνόμενοι είτε όταν αναζητούν ενεργητικά το δίκιο τους ενώπιον των αρχών. Συνεπάγεται όμως και την αδυναμία των πολιτών να τοποθετηθούν κριτικά απέναντι στο πώς το δίκαιο γίνεται πράξη. Οι προσδοκίες μας ως κοινωνία για το δίκαιο ως μηχανισμό είτε βρίσκονται στη σφαίρα του φαντασιακού είτε είναι απλά ανύπαρκτες. Η συνθήκη αυτή οδηγεί στην εύκολη απογοήτευση, την παραίτηση και την ιδιώτευση.
Με φιλοδοξία να συμβάλει στη σταδιακή υπέρβαση αυτών των προβλημάτων το μάθημα ξεκινάει με μια προσπάθεια να εξηγηθεί η έννοια του δικαίου ως συστήματος ρύθμισης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αυτό θα γίνει κατ’ αρχάς με τη σύγκρισή του με τους κανόνες της ηθικής αλλά και με την δικαιοσύνη ως απόλυτο ιδανικό. Στόχος της εξήγησης είναι η συνειδητοποίηση της αποστολής του δικαίου, των πρακτικών σκοπών αλλά και των εγγενών ατελειών και αδυναμιών του. Στη συνέχεια, θα εστιάσουμε στον τρόπο παραγωγής των κανόνων και στον κεντρικό ρόλο του Κράτους σε αυτή τη διαδικασία. Θα παρουσιαστεί ο χωρισμός του δικαίου σε περισσότερους κλάδους, το αντικείμενο αυτών και οι βασικές αρχές τους. Μέσα από απαντήσεις σε απλά ερωτήματα θα κάνουμε πιο σαφή την αποστολή των κανόνων του ποινικού, του αστικού και του δημοσίου δικαίου. Η θέσπιση κανόνων όμως αλλάζει ριζικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), την πρωτότυπη αυτή μορφή οργάνωσης των κρατών. Η υιοθέτηση κανόνων στο πλαίσιο της ΕΕ επηρεάζει άμεσα τις ζωές μας. Είναι επομένως αναγκαίο να καταλάβουμε αφενός τους λόγους δημιουργίας της Ένωσης και, αφετέρου, τον τρόπο παραγωγής κανόνων από τα όργανά της. Εξάλλου, κρίσιμο συστατικό της αποτελεσματικής λειτουργίας των κανόνων αποτελούν οι μηχανισμοί που δημιουργούνται για τις ανάγκες τήρησής τους και ειδικά η δικαστική εξουσία. Γι’ αυτό και θα μας απασχολήσει η λειτουργία της απονομής της δικαιοσύνης και τα εμπόδια που υψώνονται σε αυτήν όπως ο χρόνος και το κόστος.
Το μάθημα θα κλείσει με το σύστημα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ένα από τα σημαντικότερα συστατικά ουσιαστικής δικαιοσύνης στα σύγχρονα κράτη. Ο βαθμός προάσπισής τους αποτελεί βασικό κριτήριο αξιολόγησης της επιτυχίας ενός δικαιϊκού συστήματος. Εκτός αυτού, θα εξετάσουμε τέλος μια σειρά άλλων σημαντικών κριτηρίων όπως την τήρηση των αρχών καλής νομοθέτησης, το βαθμό διαβούλευσης με τους πολίτες, τους όρους πρόσβασης των οικονομικά αδύναμων σε νομική βοήθεια.
Το μάθημα αυτό μπορείτε να το παρακολουθήσετε στο δικό σας ρυθμό. Αυτό σημαίνει πως όλα τα βίντεο και τα βαθμολογούμενα τεστ είναι ήδη διαθέσιμα. Συνεπώς, έχετε τη δυνατότητα να παρακολουθήσετε τις διαλέξεις και να υποβάλετε τα τεστ σε όποιον χρόνο εσείς επιλέξετε από την επίσημη ημερομηνία έναρξης του μαθήματος έως και την ημερομηνία λήξης του, στις 30 Σεπτεμβρίου.
Διδάσκοντες
Κωνσταντίνος Α. Ρόκας
Ο Κωνσταντίνος Α. Ρόκας έκανε τις προπτυχιακές του σπουδές στη Νομική Σχολή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της ΕΕ) και στο Πανεπιστήμιο Paris II-Panthéon Assas (στο διεθνές εμπορικό δίκαιο και ιδιωτικό διεθνές δίκαιο). Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα «Η Ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στο συγκριτικό ιδιωτικό διεθνές δίκαιο» στο Πανεπιστήμιο Paris 1 Panthéon-Sorbonne, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Étienne Pataut. Έχει λάβει υποτροφίες για την έρευνά του από το Γαλλικό Υπουργείο Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας, το Ελβετικό Ινστιτούτο Συγκριτικού Δικαίου και το Ινστιτούτο Max-Planck για το Συγκριτικό και Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμα συνέδρια και ημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και έχει γράψει σειρά άρθρων στα ελληνικά, στα γαλλικά και στα αγγλικά με θέματα οικογενειακού και διεθνούς οικογενειακού δικαίου και ιδιαίτερα με θέματα σχετικά με την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Είναι επίκουρος καθηγητής ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και δικαίου διεθνών συναλλαγών στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ. Εργάστηκε ως Λέκτορας Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας στην Κύπρο από τον Φεβρουάριο του 2018 και έως τον Ιούλιο του 2023. Έχει επίσης εργαστεί ως βοηθός έρευνας και διδασκαλίας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Σερζύ Ποντουάζ (Cergy Pontoise) στο Παρίσι και στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Λωζάνης. Είναι επίσης μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών από το 2004 και fellow της International Academy of Family Lawyers. Μιλάει αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά και μαθαίνει κινέζικα.
Ρωξάνη Φράγκου
Η Ρωξάνη Φράγκου είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Groningen της Ολλανδίας, ενώ παράλληλα διδάσκει ως μέλος ΣΕΠ στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) και το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Κύπρου (ΑΠΚΥ).
Απόφοιτος της Νομικής Σχολής του ΔΠΘ, ολοκλήρωσε το 2005 τις Μεταπτυχιακές της Σπουδές στο Δημόσιο Δίκαιο στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Robert Schuman στο Στρασβούργο και το Νοέμβριο του 2010 έλαβε το διδακτορικό της δίπλωμα (διατριβή με τίτλο Η ευθανασία και το δικαίωμα άρνησης θεραπείας ενόψει της εξέλιξης του Ευρωπαϊκού Συγκριτικού δικαίου (Γαλλία, Ελλάδα, Ελβετία, Ολλανδία, Βέλγιο, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο) από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου. Το 2015 ολοκλήρωσε την πρώτη μεταδιδακτορική της έρευνα στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ (πεδίο έρευνας: Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και προστασία του εμβρύου in vitro), ενώ από το 2017 έως το 2019 εκπόνησε, με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ), τη δεύτερη μεταδιδακτορική της έρευνα στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ με θέμα Η συμβολή των Εθνικών Θεσμών για την προώθηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΘΑΔ) στην ενίσχυση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Από το 2009 έως το 2012 εργάστηκε στη Νομική Σχολή και το Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, διδάσκοντας Δημόσιο Δίκαιο, Συνταγματικό Δίκαιο και Πολιτικούς Θεσμούς στη Γαλλία και το Συγκριτικό Δίκαιο, ενώ από το 2011 έως το 2014 δίδαξε Εφαρμοσμένη Ηθική. Πηγές και θεμέλια: πηγές σχετικά με τη βιοηθική στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Διδασκαλίας και Έρευνας στην Ηθική του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου (CEERE). Από το 2013 έως και το 2022 εργάστηκε ως Επιστημονική Συνεργάτιδα στην Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ). Μονογραφίες, μελέτες και σχολιασμοί της έχουν κυκλοφορήσει στην ελληνική, αγγλική και γαλλική γλώσσα.
Εθελόντριες βοηθοί μαθήματος
Λεμονιά Μανώλα (Lemonia9) Εκπαιδευτικός.Μαρία Μπενέτου (Rico)
Κωνσταντίνα Μπουτσιάνη (Constant) Εκπαιδευτικός.
Συντελεστές
Βιντεοσκόπηση: Έλενα Κολλάτου
Μοντάζ: Έλενα Κολλάτου
Προγραμματισμός Ασκήσεων: Έλενα Κολλάτου, Δημήτρης Βουδούρης
Αξιολόγηση του μαθήματος από τους φοιτητές του
Κατά την πρώτη φορά που προσφέρθηκε το μάθημα οι φοιτητές του (167 απαντήσεις) αξιολόγησαν το μάθημα από τα ερωτηματολόγια εξόδου ως εξής:
Είστε ικανοποιημένος απ' αυτό που μάθατε σε σχέση μ' αυτό που περιμένατε;
Πολύ ικανοποιημένος: 60%
Ικανοποιημένος: 37%
Λίγο ικανοποιημένος: 3%
Καθόλου ικανοποιημένος: 1%
Έγραψαν για το μάθημα
Το μάθημα ξεπέρασε τις προσδοκίες μου. Καθηγήτρια είμαι κι εγώ και μπορώ να καταλάβω ότι οι διδάσκοντες βασάνισαν πάρα πολύ την επιλογή των περιεχομένων, ώστε να ανταποκρίνεται στον τίτλο του. Ιδιαίτερα τα περιεχόμενα της Ενότητας 4 θα ήταν ευχής έργον να περάσουν στα Λύκεια. Όμως, πιο σπάνιο και συγκινητικό από τη διδακτική ικανότητα είναι το εμφανώς ειλικρινές νοιάξιμο για τη σωστή λειτουργία του νομικού συστήματος και τη συμμετοχή των πολιτών. Οι διδάσκοντες πέτυχαν κάτι πιο σημαντικό από το να με μάθουν κάτι: πέτυχαν να με κινητοποιήσουν να μη βαριέμαι να συμμετέχω στις διαβουλεύσεις των νόμων για τους οποίους ίσως έχω κι εγώ κάτι να προσφέρω. Σας ευχαριστώ! Ευχαριστώ και τους συμφοιτητές του Στέργιου Αγγελίδη που επέλεξαν να τον τιμήσουν με τόσο ουσιαστικό τρόπο προσφέροντάς μας αυτό το μάθημα.
-Μαρίνα Π.
Ολοκληρώνοντας την ενότητα και απολαμβάνοντας κάθε στιγμή μελέτης και συμπλήρωσης τεστ, εκφράζω ένα μεγάλο ευχαριστώ στους καθηγητές κύριο Κωνσταντίνο Ρόκα και κυρία Ρωξάνη Φράγκου για όλο το υλικό τους. Εξαιρετικές παρουσιάσεις, κατανοητά κείμενα και ενδιαφέρουσες παραπομπές σε ταινίες και σχετικές περιπτώσεις δικαίου. Κατάφεραν με τον τρόπο τους να υλοποιήσουν τον στόχο της ενότητας, έτσι όπως αυτός περιγράφεται στην εισαγωγή του μαθήματος, "να συμβάλουν στην μετεξέλιξή μας σε πολίτες που έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις τόσο από τους φορείς άσκησης κάθε μορφής εξουσίας αλλά και από τον ίδιο μας τον εαυτό". Πέραν τούτου, μας "άνοιξαν την όρεξη" για περαιτέρω διεύρυνση των γνώσεων στο νομικό πεδίο. Σας ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ θερμά επίσης, όλους τους συμμαθητές μου που με τους προβληματισμούς τους στις αναρτήσεις τους στο φόρουμ με βοήθησαν να καταλάβω καλύτερα έννοιες άγνωστες μέχρι τούδε σε μένα και να πληροφορηθώ θέματα που δε θα έψαχνα ποτέ. Τέλος, οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην ομάδα του Mathesis κάτω απ' την ομπρέλα της οποίας έγιναν όλα αυτά εφικτά.
-Κατερίνα Η.
Η προσθήκη μαθημάτων νομικής επιστήμης ήταν μια υπέροχη ιδέα του Μathesis. Ήρθε να καλύψει ένα πραγματικό κενό. Θα μιλήσω ως εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αλλά και ως πολίτης ενός περίπλοκου κόσμου. Ως φιλόλογος, λοιπόν, ένιωθα πάντα ότι διαρκώς κάτι δεν έχω καταλάβει πλήρως όταν δίδασκα Ιστορία αλλά και όταν μιλούσα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ως πολίτης, από την άλλη πλευρά, διακατεχόμουν από έναν φόβο: πώς θα τα βγάλω πέρα εάν χρειαστεί να εμπλακώ σε διαδικασίες που απαιτούν στοιχειώδεις νομικές γνώσεις; Ευχαριστώ λοιπόν θερμά τους διδάσκοντες και το Mathesis που ξεκαθάρισαν το θολό τοπίο, φωτίζοντας μάλιστα παραπλεύρως και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τα δικαιώματα. Αποτιμώντας θετικά το κομμάτι της διδασκαλίας, θα ήθελα να τονίσω πέρα από τη χαρισματική μεταδοτικότητα των δύο δασκάλων και την επαφή τους με τη σύγχρονη ελληνική/ευρωπαϊκή/διεθνή πραγματικότητα καθώς και την κριτική τους αιχμηρότητα - ενίοτε "έσφαζαν με το βαμβάκι".
-Δώρα Φ.
Θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς το διδακτικό προσωπικό και το Μathesis για το πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό που μας πρόσφεραν. Μακάρι να υπάρξει και συνέχεια στον τομέα του δικαίου με νέα μαθήματα.
-Γιώργος Κ.
Έχοντας ολοκληρώσει πια το μάθημα θα ήθελα κι εγώ να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στους διδάσκοντες αλλά και σε όλη την ομάδα του Mathesis για ένα ακόμα απολαυστικό και άκρως ενδιαφέρον μάθημα. Νιώθω ειλικρινά ότι έμαθα πολλά πράγματα για βασικά θέματα που θα έπρεπε να μας απασχολούν όλους ως πολίτες, αλλά τα οποία δυστυχώς αγνοούσα.
-Θάνος Π.
Η βιντεοσκόπηση πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2021.
Ως εικονίδιο του μαθήματος επιλέχθηκε μια δημιουργία του @pch.vector, με επεξεργασία του Τάσου Χαλκιόπουλου.