Ο χρόνος στην Κλασσική Αθήνα (Ε)
Περιγραφή του μαθήματος
Η έννοια του χρόνου (κεντρική έννοια στη νεώτερη φιλοσοφία και φυσική) εισάγεται σχετικά αργά στην αρχαία φιλοσοφική σκέψη. Δεν απασχολεί τους Προσωκρατικούς, τους Σοφιστές και τον Σωκράτη, ο Πλάτων της αφιερώνει ένα σύντομο κείμενο στον Τίμαιο, και μόνο με τον Αριστοτέλη αποκτά κεντρική σημασία στη φυσική φιλοσοφία.
Αλλά και η πολύπλοκη πολιτική και θρησκευτική ζωή στην κλασσική Αθήνα εξελίσσεται χωρίς άμεση αναφορά σε ένα ορθολογικό ημερολόγιο, που θα καθόριζε με σχετική ακρίβεια τα μέτρα του χρόνου (των ωρών, των μηνών και των εποχών). Ακόμη και η ιστορία αναπτύσσεται την ίδια εποχή ως επιστημονικός κλάδος χωρίς τα μέτρα του χρόνου.
Από την άλλη, η υποκειμενική βίωση του χρόνου, δηλαδή ο χρόνος της ζωής του ατόμου, η θνητότητα, η ατομική μοίρα και η τύχη, βρίσκονται στο επίκεντρο της ποίησης του 5ου αιώνα, ειδικά της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.
Ο χρόνος λοιπόν προσφέρει μια ευκαιρία να εξετάσουμε στην αλληλεπίδρασή τους πλευρές της ζωής και της σκέψης στην κλασσική Ελλάδα, τις οποίες κατά κανόνα δεν συνδέουμε.
Στο μάθημα αυτό θα παρακολουθήσουμε την παράλληλη ανάπτυξη της κοσμολογικής, φιλοσοφικής και ποιητικής σύλληψης του χρόνου κατά τον 5ο και τον 4ο αιώνα π.Χ.
Διδάσκων
Βασίλης Κάλφας
Ο κ. Β. Κάλφας είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος της μετάφρασης των απάντων του Aριστοτέλη από τις εκδόσεις Nήσος και το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, και της συλλογικής ψηφιακής εγκυκλοπαίδειας «Πλάτων» από το ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Διευθύνει τη σειρά «Οι πλατωνικοί διάλογοι» στις εκδόσεις Εστία.
Έχει δημοσιεύσει τα βιβλία:
- Eπιστημονική Πρόοδος και Oρθολογικότητα: Προς μια ρεαλιστική Aνασυγκρότηση της Σύγχρονης Eπιστημολογίας, Σύγχρονα Θέματα, Θεσσαλονίκη 1983. 2η έκδοση, Nήσος, Aθήνα 1998.
- (με τον M.Z. Kοππιδάκη και τον Δ. Kυρτάτα) Tα Eσόμενα: H αγωνία της πρόγνωσης στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, Kαρδαμίτσα, Aθήνα 1990. 2η έκδοση 1999.
- Πλάτων «Tίμαιος», Πόλις, Aθήνα 1995. 2η Εστία 2013.
- Aριστοτέλης «Περί φύσεως (Φυσικά 2ο βιβλίο)», Πόλις, Aθήνα 1999.
- Φιλοσοφία και επιστήμη στην Aρχαία Eλλάδα, εκδ. Πόλις, Aθήνα 2005.
- (με τον Γ. Zωγραφίδη) Aρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι, Ίδρυμα Nεοελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2006.
- Aριστοτέλης, «Mετά τα φυσικά. βιβλίο A», Πόλις, Aθήνα 2009.
- Aριστοτέλης, «Περί γενέσεως και φθοράς», Νήσος, Aθήνα 2011.
- Aριστοτέλης, «Φυσικά», Νήσος, Aθήνα 2015.
- Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Εισαγωγή και ανθολόγιο κειμένων.
Εθελόντριες βοηθοί μαθήματος
- Φώτω Καλογεροπούλου (fkalogeropoulou), Εργοθεραπεύτρια.
- Σοφία Ριζοπούλου (sOFIArIZOPOULOU), Αρχιτέκτονας Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Συντελεστές
Βιντεοσκόπηση: Aνδρέας Πετρόπουλος
Μοντάζ: Δημήτρης Αγγελάκης
Προγραμματισμός ασκήσεων: Κατερίνα Λιγκοβανλή, Δημήτρης Βουδούρης
Υποτιτλισμός: Εθελοντική ομάδα υποτιτλισμού από φοιτήτριες και φοιτητές του Mathesis
Η βιντεοσκόπηση έγινε το καλοκαίρι του 2020 στο στούντιο του Mathesis στην Αθήνα.
Αξιολόγηση του μαθήματος από τους φοιτητές του
Κατά την πρώτη φορά που προσφέρθηκε το μάθημα οι φοιτητές του (558 απαντήσεις) αξιολόγησαν το μάθημα από τα ερωτηματολόγια εξόδου ως εξής:
Είστε ικανοποιημένος απ' αυτό που μάθατε σε σχέση μ' αυτό που περιμένατε;
Πολύ ικανοποιημένος: 78%
Ικανοποιημένος: 21%
Λίγο ικανοποιημένος: 1%
Καθόλου ικανοποιημένος: 0%
Έγραψαν για το μάθημα
Χαίρομαι πολύ που επέλεξα να παρακολουθήσω το συγκεκριμένο μάθημα. Ο κ. Κάλφας εξαιρετικός δάσκαλος και ομιλητής, το θέμα πολύ ενδιαφέρον, η συνολική εντύπωση και από το περιεχόμενο και από την διάρθρωση των μαθημάτων είναι άριστη! Ανυπομονώ για το επόμενο του ίδιου καθηγητή και ευχαριστώ πολύ.
-Νίκη Γ.
Για την πολύτιμη αυτή τροφή που μας προσέφερε ο κ. Κάλφας (ένας Δάσκαλος με όλη τη σημασία της λέξης) είμαστε ευγνώμονες.
-Μαίρη Κ.
Θέλω κι εγώ με τη σειρά μου να καταθέσω τις ευχαριστίες μου προς τον κύριο Κάλφα, που μας δίνει αυτήν την πολύτιμη ευκαιρία, όχι μόνο της εκμάθησης, αλλά κυρίως της υπενθύμισης ότι πρέπει κανείς να προσπαθεί να βάλει σε τάξη το χάος γύρω του. Για μένα ήταν μια αχτίδα φωτός στο σκοτάδι της εποχής που διανύουμε και η πραγματοποίηση μιας πολύ παλιάς και απωθημένης εδώ και χρόνια επιθυμίας. Είμαι ευγνώμων. Ελπίζω να ανταμώσουμε πάλι σύντομα.
-Δήμητρα Σ.
Εντυπωσιάστηκα από τη μεταδοτικότητα του κ. Κάλφα. Ήταν απολύτως κατανοητός σε εμένα, που έχω τελειώσει απλώς ένα ΙΕΚ, χωρίς να με κουράζει ο λόγος του, μου μετέδωσε τόσα πολλά. Ευχαριστώ!
-Ζωή Α.
Εξαιρετικός καθηγητής και εξαιρετική παρουσίαση των εννοιών! Να είστε πάντα καλά κ. Κάλφα και να συνεχίσετε να παρουσιάζετε τέτοια πρωτότυπα μαθήματα με τον δικό σας μοναδικό τρόπο!
-Χρήστος Μ.
Κι εγώ με τη σειρά μου θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου για το συναρπαστικό ταξίδι του χρόνου στην αρχαιότητα και ιδιαίτερα στην καθημερινότητα της κλασσικής Αθήνας. Να ευχαριστήσω θερμά τον εμπνευσμένο διανοούμενο και ακαταπόνητο δάσκαλο Βασίλη Κάλφα που με τόση μαεστρία συνδύασε την αρχαιότητα, την αστρονομία, τη φιλοσοφία, τα διαχρονικά και σπουδαία πολιτισμικά μνημεία και δρώμενα της εποχής, το θέατρο, σ΄ αυτόν τον κύκλο μαθημάτων.
-Χρυσίντα Σ.
Ξεκινώντας από φυσική και αστρονομική περιγραφή του χρόνου (με σεβασμό στην επιστημονική ακρίβεια, αν και δεν είναι το αντικείμενό του), περνά στην κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας και στην διαπραγμάτευση του χρόνου στο αρχαίο δράμα. Καταλήγει, σε ένα καταπληκτικό φινάλε, με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, [...] για να τονίσει τη διασύνδεση των διάφορων πλευρών της ζωής στην αρχαία Αθήνα βλέποντάς την μέσα από την έννοια του χρόνου.
Άριστη η ιδέα, άριστη η οργάνωση του μαθήματος, άριστος ο λόγος: πλούσιος σε εικόνες, ακριβής σε ορισμούς, υψηλός σε ύφος, με ομαλή, συνεχή ροή. Εξαίρετη η "συνδεσμολογία, εξαίρετη και η παρουσία του κυρίου Καθηγητή. Πολλές ευχαριστίες σε όλους τους συντελεστές.
-Ευάγγελος Δ.