Tο κακό: Mαθήματα Ηθικής Φιλοσοφίας (Ε)
Περιγραφή του μαθήματος
«Το κακό»: η φιλοσοφία ούτε κατασκευάζει ούτε ανακαλύπτει το κακό. Το κακό υπάρχει παντού γύρω μας, υπάρχει και μέσα μας. Η φιλοσοφία θέτει, μόνη αυτή, το πρωταρχικό ερώτημα για το πώς πρέπει να ορίσουμε ή να προσεγγίσουμε το κακό και, κυρίως, για το πώς πρέπει να νοήσουμε την «κλίμακα» του κακού. Διότι το «κακό» δεν είναι πάντα του ίδιου βάθους: εκτείνεται από εκείνο το σημείο όπου βρισκόμαστε λίγο έξω από τη σφαίρα του αγαθού μέχρι το «ριζικό» κακό.
Συνήθως, ωστόσο, αποφεύγουμε να συζητάμε για το «ριζικό» κακό. Οι λόγοι είναι πολλοί: το φοβόμαστε σαν να ήταν μολυσματικό· μας απωθεί ενώ, ταυτόχρονα, ασκεί επάνω μας μια παράξενη γοητεία για την οποία νιώθουμε ενοχή ή ντροπή· μοιάζει να αντιστέκεται σε κάθε ορισμό: το ριζικό και ανεξιχνίαστο κακό, εκείνο που διαφέρει από τα καθημερινά ανθρώπινα σφάλματα και τις μικρές κακίες, φαίνεται να ανήκει σε έναν χώρο σκοτεινό· αναρωτιόμαστε εάν το ριζικό κακό υπάρχει και, εάν ναι, τι είναι (αρρώστια, μοίρα, τιμωρία, επιλογή;) και πού κατοικεί (μέσα μας, στη φύση, στον διάβολο, στην κοινωνία;)· φαίνεται, μάλιστα, ότι η παρουσία του ακραίου κακού στον κόσμο μάς οδηγεί σε αδιέξοδα ερωτήματα: γιατί ένας σπλαχνικός θεός επιτρέπει στο κακό να υπάρχει και, πόσο μάλλον, να νικάει;
«Μαθήματα ηθικής φιλοσοφίας»: θα προσεγγίσουμε το πρόβλημα του κακού μέσα από την οπτική της ηθικής. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα δούμε απλώς εγκυκλοπαιδικά ποιες απόψεις για το κακό έχουν προταθεί στην ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας· θα εμβαθύνουμε στο πώς αυτές εγγράφονται κάθε φορά στα συμφραζόμενα μιας ηθικής θεωρίας: από την αρχαιότητα (Ευριπίδης, Αριστοτέλης, Στωικοί) στον πρώιμο Χριστιανισμό, και από τον σεισμό της Λισαβόνας (Βολταίρος, Ρουσσώ, Καντ) στην καρδιά του 19ου αιώνα (Σέλλινγκ, Νίτσε) και στη σύγχρονη σκέψη (Άρεντ).
Ένα φιλοσοφικό μάθημα για το «κακό» δεν είναι ούτε ένας τρόπος εξαγνισμού και καταπολέμησης του κακού ούτε μια μορφή ηθικής διαπαιδαγώγησης ούτε, βέβαια, ένα παράθυρο, ώστε το κακό να γίνει αποδεκτό ή οικείο.
Ένα φιλοσοφικό μάθημα υπόσχεται μόνον ότι δεν θα ξαναδείτε το «κακό» με τον ίδιο τρόπο, είτε αυτό εμφανίζεται γύρω σας, είτε μέσα σας, είτε σε μια ταινία ή σε ένα μυθιστόρημα. Σας υπόσχεται μια ευκαιρία για «νέα μάτια» και «νέα ματιά» πάνω στον κόσμο. Αλλά ίσως αυτό να είναι, όντως, το σημείο εκκίνησης για έναν νέο κόσμο.
Ελπίζω ότι το μάθημα θα σας αφήσει, πέρα από τις γνώσεις για την ιστορία της φιλοσοφίας, μια γεύση γλυκιά: γοητευτικό δεν είναι το κακό, γοητευτική είναι η φιλοσοφία, ειδικά, όταν μιλάει για όσα διστάζουμε να μιλήσουμε.
Διδάσκων
Παύλος Κόντος
Ο Παύλος Κόντος είναι Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Η έρευνά του εστιάζει σε ζητήματα ηθικής και οντολογίας, με έμφαση στην αριστοτελική πρακτική φιλοσοφία και τη φαινομενολογία.
Έχει τιμηθεί με διεθνείς διακρίσεις, όπως: The W.J. Bouwsma Fellow at the National Humanities Center (North Carolina, 2017-2018), Senior Visiting Scholar (Onassis Foundation in USA, 2013), Humboldt-Fellow (2007 –). Έχει διατελέσει ερευνητής ή επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Ευρώπης, των ΗΠΑ, και της Κίνας.
Έχει δημοσιεύσει τις εξής μονογραφίες:
Aristotle on the Scope of Practical Reason (Routledge: 2021), Aristotle’s Moral Realism Reconsidered (Routledge: 2013), L’action morale chez Aristote (Presses Universitaires de France: 2002), D’une phénoménologie de la perception chez Heidegger (Kluwer: 1996).
Έχει επιμεληθεί ή συν-επιμεληθεί τους παρακάτω συλλογικούς τόμους (οι πιο πρόσφατοι):
Evil in Aristotle (Cambridge University Press: 2018), Phenomenology and the Primacy of the Political. Essays in Honor of Jacques Taminiaux (Springer: 2017), The Metaphysics of Sight and Phenomenology (Brill: 2015).
Στα νέα ελληνικά, το τελευταίο του βιβλίο είναι:
Τα δύο ευ της ευτυχίας. Εισαγωγή στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: 2018).
Προσκεκλημένοι
Κάκια Γουδέλη
Η Κυριακή (Κάκια) Γουδέλη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Κατά τα έτη 1996-2002 ήταν μόνιμη λέκτορας στο Warwick University, Sociology Department, UK. Είναι/ήταν Ιδρυτικό μέλος της NASS (North American Philosophical Society), μέλος του διεθνούς ερευνητικού εργαστηρίου για τη φιλοσοφία του F. W. J. Schelling (Freiburg-Munich), και επιστημονικός συνεργάτης του Goldsmiths College, University of London. Τα τρέχοντα ερευνητικά της ενδιαφέροντα είναι: φιλοσοφία της τέχνης και της φύσης, φιλοσοφία της θρησκείας, πρόσληψη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας από την νεωτερική γνωσιοθεωρία και μεταφυσική.
Μονογραφίες:
Challenges to German Idealism: Schelling, Fichte and Kant (Palgrave-Macmillan: 2002), Εισαγωγή στη Φιλοσοφία του Σπινόζα (Ελληνικά Ακαδημαϊκά Συγγράμματα, www.kallipos.gr, 2015).
Έχει συνεπιμεληθεί τον συλλογικό τόμο: Kant: Making Reason Intuitive (Palgrave-Macmillan: 2006).
Γιώργος Καραμανώλης
Ο Γιώργος Καραμανώλης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχαίας Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης.
Σπούδασε Φιλολογία με ειδίκευση Κλασική Φιλολογία στο ΑΠΘ, συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στην Κλασική Φιλολογία στο ΑΠΘ και στην Ύστερη Αρχαιότητα στο King’s College του Λονδίνου, και με διδακτορικές σπουδές στην Αρχαία Φιλοσοφία στην Οξφόρδη. Ειδικεύεται στην ιστορία του Πλατωνισμού και του Αριστοτελισμού, στη φιλοσοφία της ελληνιστικής εποχής και της ύστερης αρχαιότητας. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου.
Στα αγγλικά έχει δημοσιεύσει τα εξής βιβλία:
Plato and Aristotle in Agreement? Platonists on Aristotle from Antiochus to Porphyry (Oxford University Press: 2006), The Philosophy of Early Christianity (2η βελτιωμένη έκδοση, Routledge: 2021), The Aporetic Tradition in Ancient Philosophy (Cambridge University Press: 2018, συν-επιμελητής με τον Βασίλη Πολίτη).
Στα ελληνικά έχει εκδώσει τα εξής:
(επιμ.) Εισαγωγή στην Αρχαία Φιλοσοφία (ΠΕΚ: 2017), Η Φιλοσοφία του πρώϊμου Χριστιανισμού (Εκδόσεις Οκτώ: 2017), ενώ σύντομα θα δημοσιευτεί από το ΜΙΕΤ μια σχολιασμένη μετάφραση του έργου του Κικέρωνα, De finibus bonorum et malorum (σε συνεργασία με την Ε. Μητούση).
Εθελόντριες βοηθοί μαθήματος
Φώτω Καλογεροπούλου (fkalogeropoulou), Εργοθεραπεύτρια.Σοφία Ριζοπούλου (sOFIArIZOPOULOU), Αρχιτέκτονας Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Συντελεστές
Βιντεοσκόπηση: Ανδρέας Πετρόπουλος
Μοντάζ: Έλενα Κολλάτου
Προγραμματισμός Ασκήσεων: Ειρήνη Μαγειροπούλου, Δημήτρης Βουδούρης
Υποτιτλισμός: Σοφία Πέτσα
Η βιντεοσκόπηση πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2020 και τον χειμώνα του 2021 στο στούντιο του Mathesis στην Αθήνα.
Αξιολόγηση του μαθήματος από τους φοιτητές του
Κατά την πρώτη φορά που προσφέρθηκε το μάθημα οι φοιτητές του (549 απαντήσεις) αξιολόγησαν το μάθημα από τα ερωτηματολόγια εξόδου ως εξής:
Είστε ικανοποιημένος απ' αυτό που μάθατε σε σχέση μ' αυτό που περιμένατε;
Πολύ ικανοποιημένος: 84%
Ικανοποιημένος: 15%
Λίγο ικανοποιημένος: 0%
Καθόλου ικανοποιημένος: 1%
Έγραψαν για το μάθημα
Θα ήθελα να σας εκφράσω τις ευχαριστίες μου, γιατί η πρώτη μου γνωριμία με τον ακαδημαϊκό κόσμο έγινε σε συνθήκες τόσο φροντισμένες και σ' ένα πλαίσιο φτιαγμένο, εμφανώς, με πολύ κέφι. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους συνεργάτες καθηγητές που συνέβαλλαν στην παρουσίαση όπως και τους ανθρώπους που εργάστηκαν για την άψογη οργάνωση του εγχειρήματος. Ανυπομονώ για το επόμενο μάθημα!
-Λαμπρινή Ν.
Θα ήθελα κι εγώ, με τη σειρά μου, να σας ευχαριστήσω θερμά για τον πλούτο γνώσεων που απλόχερα μας χαρίζετε κάθε φορά και να καταθέσω πως περιμένω ανυπόμονα το επόμενο μάθημα!
-Μαρίνα Σ.
Είμαι 67 χρονών και η γνώση που κάθε φορά αποκομίζω από εσάς είναι ένα παράθυρο στον κόσμο. Νιώθω πραγματικά φοιτήτρια και η χαρά μου κάθε φορά για κάθε επιτυχημένο τεστ με γεμίζει αισιοδοξία. Θεωρώ ότι είμαι πολύ τυχερή που βρέθηκα φοιτήτρια στη φιλοσοφία με εσάς διδάσκαλο· όχι καθηγητή, γιατί καθηγητές είναι πολλοί και καλοί, διδάσκαλοι όμως πραγματικά λίγοι. Δεν μπορούν όλοι να μεταλαμπαδεύσουν τη γνώση με τόσο κατανοητό τρόπο, όπως εσείς.
-Ευαγγελία Π.
Ευχαριστώ γι' αυτή την όμορφη διαδρομή, που ήταν εξίσου καταπληκτική με την προηγούμενη, του Αριστοτέλη. Εν αναμονή της επόμενης.
-Ιωάννης Μ.
Πρώτη φορά σας παρακολουθώ, και εσάς και το Μathesis, και έχω να δηλώσω ότι είστε πανάξιος δάσκαλος και μας κρατήσατε αμείωτο το ενδιαφέρον. Είστε παραστατικότατος, με ομιλία ήρεμη και γεμάτη ευγένεια. Ήταν ένα αξέχαστο ταξίδι που κάθε φορά που το μοιραζόμουν με φίλους τούς έλεγα όσα μάθαινα γεμάτη ενθουσιασμό, καθώς έβλεπα μπροστά μου στοιχεία του μαθήματος στην καθημερινή μας ζωή.
-Iωάννα Π.
Σας ευχαριστώ πολύ για την εμπειρία αυτή. Το μάθημα ήταν εξαιρετικά διδακτικό, ενδιαφέρον και ευχάριστο.
-Αρίστη Κ.
Ήταν ένα υπέροχο μάθημα! Μετά από αυτό, έχω μια γενική άποψη για τις σκέψεις των φιλοσόφων σχετικά με το κακό από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Έμαθα πολλά για τους χριστιανούς και για τους δυτικούς φιλοσόφους, για τους οποίους δεν ήξερα τίποτα. Πολύ σημαντικό για εμένα ήταν, επίσης, ότι υπήρχε τέχνη μέσα στο μάθημα, γιατί... "έχουμε την τέχνη, για να μη χαθούμε από την αλήθεια".
-Βάγια Ζ.
Άριστο το αντικείμενο και ακόμα καλύτερος ο τρόπος της διδασκαλίας του, καθώς ο καθηγητής διαθέτει πολλές ικανοτήτες και όχι μόνο γνώσεις. Ένα μόνο θα πω. Ευχαριστώ για ό,τι μας προσφέρατε.
-Ριχάρδος Π.
Μέσα από το μάθημα, μας δώσατε αμέριστη βοήθεια, για να καλλιεργήσουμε την κριτική μας ικανότητα· να μπορούμε να βλέπουμε, να κρίνουμε, να αντιμετωπίζουμε· να γίνουμε καλύτεροι τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο μας.
-Μαρία Κ.