Περιγραφή του μαθήματος
Αυτό θα είναι ένα ταξίδι στο σύμπαν. Θα είναι ένα ταξίδι για όλους: δεν απαιτείται καμία πρότερη γνώση Φυσικής, και οι μαθηματικές έννοιες που θα χρησιμοποιήσουμε θα είναι οικείες σε κάθε ταξιδιώτη που έχει τελειώσει την πρώτη γυμνασίου. Θα είναι ένα ταξίδι αναζήτησης: αυτό που θα μας ενδιαφέρει περισσότερο δεν είναι οι ίδιες οι απαντήσεις, αλλά το πώς φτάνουμε σε αυτές τις απαντήσεις. Πώς ξέρουμε ό,τι ξέρουμε για το σύμπαν; Και πώς θα ανακαλύψουμε ό,τι δεν ξέρουμε ακόμη; Η πρώτη μας στάση θα είναι η κοσμική μας γειτονιά, το Ηλιακό σύστημα. Ο σκοπός μας θα είναι να γνωρίσουμε το σπίτι μας, τη Γη, ως μέρος της δικής μας γωνιάς του σύμπαντος. Θα μιλήσουμε για τον ουρανό όπως τον βλέπουμε από τον πλανήτη Γη. Για τα πιο λαμπρά σώματα στον ουρανό, τον Ήλιο και τη Σελήνη. Για τη συναρπαστική ιστορία της ανακάλυψης των νόμων της φύσης που διέπουν τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, που είναι ταυτόχρονα και η ιστορία της αρχής της επιστήμης της Φυσικής. Για το φιλικό αστέρι της γειτονιάς μας, τον Ήλιο, που μας παρέχει όλη την ενέργεια που συντηρεί τη ζωή στη Γη και τον πολιτισμό μας, καίγοντας τον εαυτό του με θερμοπυρηνικές αντιδράσεις. Για τους πλανήτες, άλλους κόσμους τόσο διαφορετικούς από τη Γη, και τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους. Για τη μεγάλη εξερεύνηση, το ταξίδι των μηχανών που έφτιαξε η ανθρωπότητα ως τα πέρατα του Ηλιακού συστήματος, και πέρα από αυτό.
Καλό μας ταξίδι.
Διδάσκοντες
Βάσω Παυλίδου - Κώστας Τάσσης
Η Βάσω Παυλίδου και ο Κώστας Τάσσης είναι Αστροφυσικοί στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Συζητούν μεταξύ τους για θέματα Αστρονομίας και Αστροφυσικής από το 1995. Σπούδασαν Φυσική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, και πήραν διδακτορικό στην Αστρονομία από το Πανεπιστήμιο του Ιλλινόις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εργάστηκαν ως μεταδιδακτορικοί υπότροφοι στις ΗΠΑ, στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και στην Πασαντίνα της Καλιφόρνια (ο Κώστας στο Εργαστήριο Αεριώθησης της ΝΑΣΑ και η Βάσω στο Καλτέκ), και ως επισκέπτες ερευνητές στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για τη Ραδιοαστρονομία στη Βόννη της Γερμανίας. Από το 2012 βρίσκονται στην Κρήτη, όπου αυτή τη στιγμή υπηρετούν ως Αναπληρωτές Καθηγητές στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ηράκλειο. Ο Κώστας είναι επικεφαλής του διεθνούς πειράματος PASIPHAE που χαρτογραφεί το μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία μας, αναζητώντας το αποτύπωμα των πρώτων στιγμών του σύμπαντος. Η Βάσω συντονίζει από το 2013 το διεθνές πείραμα RoboPol που μελετά πίδακες αερίου που εκτοξεύονται από υπερ-μαζικές μαύρες τρύπες στα κέντρα των γαλαξιών, και είναι επικεφαλής του διεθνούς πειράματος PHAESTOS που αναζητά την προέλευση των πιο ενεργητικών σωματιδίων στο σύμπαν.
Αξιολόγηση του μαθήματος από τους φοιτητές του
Κατά την πρώτη φορά που προσφέρθηκε το μάθημα οι φοιτητές του (631 απαντήσεις) αξιολόγησαν το μάθημα από τα ερωτηματολόγια εξόδου ως εξής:
Είστε ικανοποιημένος απ' αυτό που μάθατε σε σχέση μ' αυτό που περιμένατε;
Πολύ ικανοποιημένος: 69%
Ικανοποιημένος: 28%
Λίγο ικανοποιημένος: 2%
Καθόλου ικανοποιημένος: 1%
Εβδομάδα 1: Ο Ουρανός
Εισαγωγή
1.1 Διαστημόπλοιο Γη Επεξεργασία
1.1.1 Βρίσκεστε εδώ
1.1.2 Η θέα από το παράθυρο
1.2 Ο γύρος του κόσμου σε 24 ώρες
1.2.1 Και όμως κινείται
1.2.2 Προσκαλείστε να δείτε τη Γη να περιστρέφεται
1.3 Μάθημα πορείας νυχτερινό
1.3.1 Ιχνηλατώντας τα αστέρια
1.3.2 Ο Βορράς σε Γη και Ουρανό
1.3.3 Πλοήγηση με τα άστρα
1.3.4 Τα αστέρια του βορρά
Εβδομάδα 2: Ο Χορός του Ήλιου και του Φεγγαριού
Εισαγωγή
2.1 Κοιμήσου Περσεφόνη
2.1.1 Περιδιαβαίνοντας την Εκλειπτική
2.1.2 Αναζητώντας την Περσεφόνη
2.1.3 Μια λοξή πιρουέτα
2.1.4 Στην κατάψυξη
2.1.5 Στο φούρνο
2.1.6 Αστρομαντεία
2.1.7 Ο Αιγόκερως είναι Τοξότης, κι ο Τοξότης Οφιούχος
2.2 Φεγγαρολουσμένοι
2.2.1 Σελήνη: ο κοσμικός μας συνταξιδιώτης
2.2.2 Η κοσμική σκιά της Γης
2.2.3 Η κοσμική σκιά της Σελήνης
2.2.4 Η αθέατη πλευρά της Σελήνης
2.2.5 Ουράνια παρατσούκλια
Εβδομάδα 3: Τα Γρανάζια του Ηλιακού Συστήματος
Εισαγωγή
3.1 Νεύτωνας
3.1.1 Και γιατί να περιδιαβαίνουμε την Εκλειπτική;
3.1.2 Δεν κάνουν όλοι οι άνθρωποι για πρόβατα
3.1.3 Το μήλο και η σφενδόνη
3.2 Είναι νόμος
3.2.1 Αδράνεια
3.2.2 Επιτάχυνση
3.2.3 Δύσκολο να σπρώξεις τον ελέφαντα
3.2.4 Η δυνατότερη κλωτσιά
3.2.5 Αν με βαρέσεις θα σε βαρέσω
3.3 Έλξη
3.3.1 Το πούπουλο και η κανονόμπαλα
3.3.2 Αν με τραβήξεις θα σε τραβήξω
3.3.3 Μάτια που δεν βλέπονται γρήγορα λησμονιούνται
3.3.4 Γύρω - γύρω όλοι
3.3.5 Με το τετράγωνο της απόστασης
3.3.6 Παγκόσμια Έλξη
3.3.7 Ποσειδώνας και Βούλκαν: Θρίαμβος και Φιάσκο
3.3.8 Η κληρονομιά του Νεύτωνα
Eβδομάδα 4: Το Φιλικό Αστέρι της Γειτονιάς
Εισαγωγή
4.1 Ήλιος ο Πρώτος
4.1.1 Ο Γίγαντας
4.1.2 Στη ζυγαριά του Νεύτωνα
4.2 Βρέχει φωτιά στη στράτα μου
4.2.1 Αστέρι
4.2.2 Πυρηνικό Εργοστάσιο
4.2.3 Τα μαρτυριάρικα νετρίνα
4.2.4 Εργοστάσιο, όχι βόμβα
4.2.5 O Ήλιος από κοντά
Εβδομάδα 5: Οι Πλανήτες
Εισαγωγή
5.1 Ποιοι και πού
5.1.1 Εσπεριδοειδή και όσπρια
5.1.2 Κενό
5.1.3 Σαν τηγανίτα
5.2 In varietate concordia
5.2.1 Φως πολύ, φως λίγο
5.2.2 Θερμοκήπια
5.2.3 Μικροσκοπικοί δραπέτες
5.2.4 Πλανητικoί γρίφοι και εκπλήξεις
5.3 Το μεγάλο φινάλε
5.3.1 Η μεγάλη περιπέτεια
5.3.2 Οι Έλληνες εξερευνητές
5.3.3 Είστε ακόμη εδώ
Το μάθημα αυτό μπορείτε να το παρακολουθήσετε στο δικό σας ρυθμό. Αυτό σημαίνει πως όλα τα βίντεο και τα βαθμολογούμενα τεστ είναι ήδη διαθέσιμα. Συνεπώς, έχετε τη δυνατότητα να παρακολουθήσετε τις διαλέξεις και να υποβάλετε τα τεστ σε όποιον χρόνο εσείς επιλέξετε από την επίσημη ημερομηνία έναρξης του μαθήματος έως και την ημερομηνία λήξης του, στις 30 Σεπτεμβρίου.
Το μάθημα απευθύνεται σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη, μπορείτε δηλαδή να εγγραφείτε χωρίς να υπάρχει κάποιο προαπαιτούμενο.
Επίσης, είναι βιντεοσκοπημένο και ασύγχρονο. Μπορείτε, συνεπώς, να το παρακολουθήσετε στην πλατφόρμα μας τις ημέρες και ώρες που επιθυμείτε. Έχει διάρκεια πέντε εβδομάδων, τις οποίες μπορείτε να δείτε στο πρόγραμμά σας.
Πέρα από το διδακτικό υλικό, το μάθημα περιλαμβάνει εβδομαδιαία τεστ και μία τελική εξέταση. Η συμπλήρωση των τεστ γίνεται και αυτή στο δικό σας πρόγραμμα και είναι βεβαίως στη δική σας ευχέρεια. Αν όμως επιθυμείτε την έκδοση βεβαίωσης επιτυχούς παρακολούθησης, θα χρειαστεί να συμμετάσχετε στην τελική εξέταση και στα περισσότερα τουλάχιστον τεστ.
Τα μαθήματα του Mathesis προσφέρονται δωρεάν και έτσι θα συνεχίσουν. Μπορείτε να τα παρακολουθήσετε μέχρι τέλους και να συμμετάσχετε στα εβδομαδιαία τεστ και την τελική εξέταση. Εάν επιθυμείτε τη βεβαίωση επιτυχούς παρακολούθησης, θα σας ζητείται όμως ένα μικρό αντίτιμο –της τάξης των 20€– για την έκδοσή της, μετά την υποβολή της τελικής σας εξέτασης. Εάν δεν υποβάλετε την τελική σας εξέταση –ή αν την υποβάλετε, αλλά δεν περάσετε το μάθημα– δεν υπάρχει κάποια υποχρέωση πληρωμής.
Αν έχετε ήδη λογαριασμό στο Mathesis, αρκεί να συνδεθείτε στο Mathesis με το email που έχετε ήδη δηλώσει και, στη συνέχεια, να εγγραφείτε στο μάθημα. Αν δεν έχετε λογαριασμό στο Mathesis, θα χρειαστεί προηγουμένως να δημιουργήσετε έναν. Αν τυχόν χρειαστείτε βοήθεια για την εγγραφή σας στο μάθημα ή στην πλατφόρμα του Mathesis, μπορείτε να δείτε εδώ τις σχετικές οδηγίες.
Βιντεοσκόπηση: Νίκος Γκικόπουλος
Μοντάζ: Νίκος Γκικόπουλος
Προγραμματισμός Ασκήσεων: Νίκος Γκικόπουλος, Κατερίνα Λιγκοβανλή.
Υποτιτλισμός: Εθελοντική ομάδα υποτιτλισμού από φοιτήτριες και φοιτητές του Mathesis.
Η βιντεοσκόπηση έγινε στο στούντιο του Mathesis στο Ηράκλειο το καλοκαίρι του 2018.
Έγραψαν για το μάθημα
Εξαιρετικό μάθημα σε πολλά επίπεδα: Γνώσεων, ευρηματικής παρουσίασης, πανέξυπνου χιούμορ, φιλοσοφικών προεκτάσεων και κυρίως - κατά την ταπεινή μου γνώμη - ανάδειξης της επιστημονικής μεθόδου και του ορθολογισμού! Ένας κάτοικος αυτής της αχνής μπλε κουκκίδας...
-Αργύρης Δ.
Ένα μεγάλο ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ σε δύο εξαιρετικούς Επιστήμονες, με ήθος, απλότητα, χιούμορ, αγάπη και μεράκι για αυτό που κάνουν! Πραγματικά συγκινούμαι που τελείωσαν τα μαθήματα αυτά, τα οποία ανυπομονούσα να παρακολουθήσω και να «σφηνώσω» τα βιντεάκια αυτά στην εξαιρετικά απαιτητική καθημερινότητά μου. Κι όταν τα παρακολουθούσα ήταν η ξεκούρασή μου. Η ιδέα ότι κάνω κάτι ουσιαστικό για τον εαυτό μου και δίνω ταυτόχρονα ένα όμορφο παράδειγμα στα παιδιά μου: ότι ποτέ δεν είναι αργά να αποκτήσεις γνώσεις πάνω σε κάτι που αγαπάς (παρόλο που σπούδασες αυτό που τελικά δεν πολυαγαπάς...)!
-Ευαγγελία Μ.
Εξαιρετικό μάθημα! Καθηγητές με άρτιες επιστημονικές γνώσεις, μεταδοτικότητα, εγκεφαλικό χιούμορ και ήθος. Συγχαρητήρια.
-Φωτεινή Γ.
Σας ευχαριστούμε πολύ για το υπέροχο μάθημα, όλους τους συντελεστές και ιδιαίτερα τον Κώστα και την Βάσω [...]. Για εμένα ήταν ευχής έργο μιας και από μικρή λάτρευα να μαθαίνω ότι είχε σχέση με τον ουρανό και το διάστημα.
-Γιασεμή Ζ.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για όσα μου μάθατε, για τα «ταξίδια» που πήγαμε μαζί, για τον όμορφο τρόπο προσέγγισης του αντικειμένου, τον διάλογο, τα σχόλια, τα αστεία, τα μαθηματικά που θυμήθηκα(!)
-Ιωάννα Π.
Μας δώσατε πολλές ιδέες ώστε του χρόνου στο σχολείο μας να ξεκινήσουμε κι εμείς ένα πρόγραμμα αστρονομίας.
-Αναστασία Ζ.
Είστε εξαιρετικοί, κατατοπιστικοί και έχετε βάλει σε τάξη έννοιες οι οποίες ήταν αρκετά συγκεχυμένες ή και άγνωστες για κάποιον που δεν ασχολείται με το αντικείμενο της αστρονομίας. Το αυτονόητο: «για όλα υπάρχει μια εξήγηση», το αποδεικνύατε σε κάθε μάθημα. Τα συναισθήματα από τα δυο βίντεο με τους καθηγητές Οικονόμου και Κριμιζή, είναι συγκίνηση και υπερηφάνεια!
-Χριστιάνα Μ.
Κυρία Παυλίδου, κύριε Τάσση, θέλω να σας ευχαριστήσω για την δυνατότητα που μας δίνετε να μάθουμε για το σύμπαν. Ένα μεγάλο μπράβο για τον ψυχαγωγικό τρόπο διδασκαλίας και την μεταδοτικότητα σας.
-Δημήτρης Τ.
Ξεκινήσαμε να βλέπουμε τα βίντεο με την 7χρονη κόρη μου. Τη δυσκόλευε κάπως η επιστημονική ορολογία, αλλά την κεντρική ιδέα την έπιανε (και αυτό είναι το ζητούμενο). Για να κάνω μια εισαγωγή, της εξήγησα ότι αυτό είναι ένα είδος σχολείου, μόνο που το παρακολουθείς από το σαλόνι του σπιτιού σου και όχι στην τάξη. Λίγο αργότερα, εντελώς αυθόρμητα απάντησε «Aυτό είναι πιο ενδιαφέρον από το σχολείο».
-Γεράσιμος Μ.