Περιγραφή του μαθήματος
Με ποιους τρόπους μπορεί η φιλοσοφική σκέψη να συμβάλει στην αντιμετώπιση ηθικών διλημμάτων του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου; Τι θα έλεγε ο Καντ για το πώς πρέπει να πράξουμε σε δύσκολες περιστάσεις, όπως για παράδειγμα όταν καλούμαστε να αποφασίσουμε για το αν ένας συγγενής μας που βρίσκεται σε μη αναστρέψιμο κώμα θα υποβληθεί ή όχι σε ευθανασία; Ποια θα ήταν η ενδεδειγμένη στάση μας απέναντι σε πρόσφυγες που ζητούν άσυλο στη χώρα μας σύμφωνα με τη διδασκαλία του ωφελιμισμού; Πώς εννοεί ο Αριστοτέλης την ευδαιμονία και ποιες αρετές θα έπρεπε να καλλιεργήσουμε για να την προσεγγίσουμε; Υπάρχουν σταθερά κριτήρια για το τι σημαίνει να πράττει κανείς σωστά και να ζει καλά και, αν ναι, μπορούν να μας χρησιμεύσουν σε μια εποχή κλιματικής κρίσης και ραγδαίας ανάπτυξης της ψηφιακής τεχνολογίας; Ποιες αξίες θα μας καθοδηγήσουν, ποιες αρχές και ποιους κανόνες θα εφαρμόσουμε;
Το μάθημα αυτό προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήματα όπως τα παραπάνω αποτελώντας συνάμα μια συνοπτική εισαγωγή στη σύγχρονη ηθική φιλοσοφία. Αναλύονται βασικές έννοιες σχετικές με ηθικές αξίες, αρχές, και αρετές και περιγράφεται η αναζήτηση από τους φιλοσόφους θεωριών για την αποτίμηση της ηθικής ορθότητας και για την καθοδήγηση των πράξεων. Παρόλο που επιλέγεται μια συστηματική και όχι ιστορική προσέγγιση, η παρουσίαση των κυριότερων ηθικών αντιλήψεων βασίζεται και σε εκτενείς αναφορές στα αρχικά μοντέλα που πρότειναν οι μεγάλοι στοχαστές του παρελθόντος. Αναπτύσσονται επιχειρήματα υπέρ και κατά των διαφορετικών θεωριών, προτείνεται ο έλεγχος και η συγκριτική τους αξιολόγηση καθώς και ο συνδυασμός των λειτουργικότερων στοιχείων τους. Διερευνώνται επίσης περισσότερο αφηρημένες φιλοσοφικές έννοιες που μπορούν να επιτρέψουν τη θεμελίωση και την καλύτερη δικαιολόγηση των κανονιστικών τοποθετήσεων. Το μάθημα ολοκληρώνεται με την κριτική εξέταση παραδειγμάτων πρακτικών εφαρμογών των εναλλακτικών αρχών και θεωριών σε διάφορα πεδία της βιοηθικής, όπως τα ζητήματα της ευθανασίας και των αμβλώσεων.
Διδάσκων
Στέλιος Βιρβιδάκης
O Στέλιος Βιρβιδάκης είναι ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ. Σπούδασε Φιλοσοφία στο EKΠΑ, το Πανεπιστημίο Paris I και το Πανεπιστήμιο Princeton.
Εχει διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου, Rennes και Grenoble (Γαλλία), Keio (Ιαπωνία), και Wuhan (Kίνα).
Στις δημοσιεύσεις του περιλαμβάνονται η μονογραφία La robustesse du bien (Éditions Jacqueline Chambon, 1996) [σε εκτενέστερη ελληνική έκδοση, Η υφή της ηθικής πραγματικότητας (Leader Books, 2009)], εγχειρίδια για τη διδασκαλία της φιλοσοφίας στο Λύκειο και πολλά άρθρα σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, σε συλλογικούς τόμους, πρακτικά συνεδρίων και φιλοσοφικά λεξικά, για θέματα κυρίως ηθικής φιλοσοφίας, γνωσιολογίας, φιλοσοφίας της θρησκείας και φιλοσοφίας της λογοτεχνίας.
Είναι διευθυντής της Συντακτικής Επιτροπής του φιλοσοφικού περιοδικού Δευκαλίων, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της FISP (Fédération internationale des sociétés philosophiques), μέλος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κοινοβουλίου (European Cultural Parliament) και του Διεθνούς Ινστιτούτου Φιλοσοφίας (Institut international de philosophie).
Aπό τη Γαλλική κυβέρνηση του έχει απονεμηθεί ο τίτλος του Chevalier dans l'ordre des Palmes Académiques.
Αξιολόγηση του μαθήματος από τους φοιτητές του
Κατά την πρώτη φορά που προσφέρθηκε το μάθημα, οι φοιτητές του (288 απαντήσεις) το αξιολόγησαν από τα ερωτηματολόγια εξόδου ως εξής:
Είστε ικανοποιημένος απ' αυτό που μάθατε σε σχέση μ' αυτό που περιμένατε;
Πολύ ικανοποιημένος: 62%
Ικανοποιημένος: 34%
Λίγο ικανοποιημένος: 3%
Εβδομάδα 1: Ας μιλήσουμε για Ηθική
1.1 Βασικές έννοιες ηθικής φιλοσοφίας
1.1.1 Ηθικά ζητήματα και ηθικά διλήμματα
1.1.2 Προσπάθειες ορισμού της ηθικής
1.1.3 Η ηθική ποιότητα των πράξεων
1.1.4 Βασικές ηθικές έννοιες
1.1.5 Η σχέση της ηθικής με άλλα κανονιστικά πεδία
1.1.6 Επιστημονικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις της ηθικής
1.1.7 Τα επίπεδα του ηθικού στοχασμού
1.2 Μήπως όμως...; Αντιρρήσεις στην ηθική
1.2.1 Αντιρρήσεις στο ηθικό φιλοσοφικό εγχείρημα
1.2.2 Η αντίρρηση του ηθικού υποκειμενισμού
1.2.3 Η αντίρρηση του ηθικού σχετικισμού
1.2.4 Η αντίρρηση του ντετερμινισμού
1.2.5 Η αντίρρηση του ηθικού εγωισμού
1.2.6 Η μεταηθική αντίρρηση και η αναζήτηση της αντικειμενικότητας
Εβδομάδα 2: Αναζητώντας το σωστό: Μπένθαμ, Μιλ, Καντ
2.1 Σε αναζήτηση κριτηρίων ηθικής ορθότητας
2.1.1 Η έννοια της κανονιστικής ηθικής θεωρίας
2.1.2 Eίδη και μορφές κανονιστικών ηθικών θεωριών
2.1.3 Συνεπειοκρατία και δεοντοκρατία
2.1.4 Αρετοκρατία
2.1.5 Hθικές θεωρίες εμπνεόμενες από θρησκευτικές αντιλήψεις: H θεωρία της θεϊκής επιταγής
2.1.6 Hθικές θεωρίες εμπνεόμενες από θρησκευτικές αντιλήψεις: Η θεωρία του φυσικού δικαίου
2.2 Ωφελιμοκρατία
2.2.1 Ωφελιμισμός: Εισαγωγικά
2.2.2 H αρχή της ωφέλειας
2.2.3 Eίδη και μορφές ωφελιμισμού
2.2.4 Επιχειρήματα υπέρ της θεωρίας
2.2.5 Επιχειρήματα κατά της θεωρίας
2.2.6 Σύγχρονες προσεγγίσεις του ωφελιμισμού
2.3 Καντιανή δεοντοκρατία
2.3.1 H δεοντοκρατική θεώρηση του Καντ – Βασικές έννοιες
2.3.2 H κατηγορική προσταγή: Eρμηνευτικά ζητήματα
2.3.3 Η κατηγορική προσταγή: Παραδείγματα
2.3.4 Επιχειρήματα υπέρ της θεωρίας
2.3.5 Eπιχειρήματα κατά της θεωρίας
2.3.6 "Επειδή μου το είπε η συνείδησή μου"
Εβδομάδα 3: Αναζητώντας το σωστό: Αριστοτέλης και νεότερες θεωρίες
3.1 Αρετοκρατία
3.1.1 Αρετοκρατικές θεωρήσεις: ιστορική αναδρομή
3.1.2 Το αριστοτελικό πρότυπο: Βασικά στοιχεία 1
3.1.3 Το αριστοτελικό πρότυπο: Βασικά στοιχεία 2
3.1.4 Επιχειρήματα υπέρ
3.1.5 Επιχειρήματα κατά
3.1.6 Συμπεράσματα: Απόπειρα συνδυασμού αρετών και αρχών
3.2 Άλλες κανονιστικές προσεγγίσεις και θεωρίες
3.2.1 Άλλες κανονιστικές ηθικές θεωρίες και προσεγγίσεις
3.2.2 Συμβολαιοκρατία: Βασικές έννοιες
3.2.3 Συμβολαιοκρατία: Επιχειρήματα υπέρ και κατά
3.2.4 Hθική της μέριμνας
3.3 Συνθέτοντας μια λειτουργική κανονιστική θεωρία
3.3.1 Mία, καμία ή πολλές αρχές;
3.3.2 H αρχή της αγαθοπραξίας
3.3.3 Η αρχή της δικαιοσύνης
3.3.4 H αρχή της ελευθερίας
3.3.5 Προβλήματα ιεράρχησης και εφαρμογής των προτεινόμενων αρχών
Εβδομάδα 4: Αναζητώντας βαθύτερη δικαιολόγηση της ηθικής
4.1 Μεταηθικές θεωρίες (προαιρετική ενότητα)
4.1.1 Μεταηθική: Εισαγωγικές παρατηρήσεις
4.1.2 Φιλοσοφικές αντιλήψεις της αξίας
4.1.3 Η διαμάχη για τον ηθικό ρεαλισμό: Βασικές θέσεις
4.1.4 Επιχειρήματα υπέρ του ηθικού ρεαλισμού
4.1.5 Επιχειρήματα υπέρ του ηθικού αντιρεαλισμού
4.1.6 Συνδυαστικά – Υβριδικά μοντέλα
4.1.7 Το ενδιαφέρον και η ενδεχόμενη χρησιμότητα των μεταηθικών διερευνήσεων
4.2 Γιατί να είμαι ηθικός;
4.2.1 Τι είναι η ηθική στάση ζωής;
4.2.2 Γιατί να είναι κανείς ηθικός;
4.2.3 Τρόποι δικαιολόγησης της ηθικής στάσης ζωής
4.2.4 Ηθικοί και άλλοι κανονιστικοί λόγοι δράσης
4.2.5 Hθικός μινιμαλισμός και ηθικισμός
4.2.6 Έχουμε προοδεύσει ηθικά;
Εβδομάδα 5: Εφαρμοσμένη Ηθική
5.1 Εισαγωγή στην Εφαρμοσμένη Ηθική
5.1.1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις
5.1.2 Σύντομη επισκόπηση
5.1.3 Μεθοδολογικά ζητήματα
5.1.4 Βοηθητικές έννοιες και αρχές
5.1.5 Γενικές αρχές βιοϊατρικής ηθικής
5.2 Ευθανασία
5.2.1 Είδη και μορφές ευθανασίας
5.2.2 Στοιχεία, παραδείγματα και πρόσφατες εξελίξεις
5.2.3 Σύντομη περιγραφή των αντίπαλων τοποθετήσεων
5.2.4 Επιχειρήματα υπέρ της ηθικής δικαιολόγησης και νομιμοποίησης της ευθανασίας
5.2.5 Επιχειρήματα κατά της ηθικής δικαιολόγησης και νομιμοποίησης της ευθανασίας
5.2.6 Προσωρινά συμπεράσματα
5.3 Αμβλώσεις
5.3.1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις
5.3.2 Στοιχεία και νομοθεσία για τις αμβλώσεις
5.3.3 Επιχειρήματα κατά της ηθικής δικαιολόγησης και της νομιμοποίησης των αμβλώσεων
5.3.4 Επιχειρήματα υπέρ της ηθικής δικαιολόγησης και της νομιμοποίησης των αμβλώσεων
5.3.5 Νέα προσεκτικότερα επιχειρήματα
5.3.6 Επίλογος
Το μάθημα αυτό μπορείτε να το παρακολουθήσετε στο δικό σας ρυθμό. Αυτό σημαίνει πως όλα τα βίντεο και τα βαθμολογούμενα τεστ είναι ήδη διαθέσιμα. Συνεπώς, έχετε τη δυνατότητα να παρακολουθήσετε τις διαλέξεις και να υποβάλετε τα τεστ σε όποιον χρόνο εσείς επιλέξετε από την επίσημη ημερομηνία έναρξης του μαθήματος έως και την ημερομηνία λήξης του, στις 30 Σεπτεμβρίου.
Το μάθημα απευθύνεται σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη, μπορείτε δηλαδή να εγγραφείτε χωρίς να υπάρχει κάποιο προαπαιτούμενο.
Επίσης, είναι βιντεοσκοπημένο και ασύγχρονο. Μπορείτε, συνεπώς, να το παρακολουθήσετε στην πλατφόρμα μας τις ημέρες και ώρες που επιθυμείτε. Έχει διάρκεια πέντε εβδομάδων, τις οποίες μπορείτε να δείτε στο πρόγραμμά σας.
Πέρα από το διδακτικό υλικό, το μάθημα περιλαμβάνει εβδομαδιαία τεστ και μία τελική εξέταση. Η συμπλήρωση των τεστ γίνεται και αυτή στο δικό σας πρόγραμμα και είναι βεβαίως στη δική σας ευχέρεια. Αν όμως επιθυμείτε την έκδοση βεβαίωσης επιτυχούς παρακολούθησης, θα χρειαστεί να συμμετάσχετε στην τελική εξέταση και στα περισσότερα τουλάχιστον τεστ.
Τα μαθήματα του Mathesis προσφέρονται δωρεάν και έτσι θα συνεχίσουν. Μπορείτε να τα παρακολουθήσετε μέχρι τέλους και να συμμετάσχετε στα εβδομαδιαία τεστ και την τελική εξέταση. Εάν επιθυμείτε τη βεβαίωση επιτυχούς παρακολούθησης, θα σας ζητείται όμως ένα μικρό αντίτιμο –της τάξης των 20€– για την έκδοσή της, μετά την υποβολή της τελικής σας εξέτασης. Εάν δεν υποβάλετε την τελική σας εξέταση –ή αν την υποβάλετε, αλλά δεν περάσετε το μάθημα– δεν υπάρχει κάποια υποχρέωση πληρωμής.
Αν έχετε ήδη λογαριασμό στο Mathesis, αρκεί να συνδεθείτε στο Mathesis με το email που έχετε ήδη δηλώσει και, στη συνέχεια, να εγγραφείτε στο μάθημα. Αν δεν έχετε λογαριασμό στο Mathesis, θα χρειαστεί προηγουμένως να δημιουργήσετε έναν. Αν τυχόν χρειαστείτε βοήθεια για την εγγραφή σας στο μάθημα ή στην πλατφόρμα του Mathesis, μπορείτε να δείτε εδώ τις σχετικές οδηγίες.
Βιντεοσκόπηση: Λεωνίδας Τούμπανος
Μοντάζ:Δημήτρης Αγγελάκης
Προγραμματισμός Ασκήσεων: Ειρήνη Απέργη, Δημήτρης Βουδούρης
Υποτιτλισμός: Σοφία Πέτσα
Η βιντεοσκόπηση πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2023 στα studio του Mathesis στην Αθήνα.
Ως εικονίδιο του μαθήματος επιλέχθηκε μία φωτογραφία του Anatoli Styf, ⒸShutterstock.
Έγραψαν για το μάθημα
Ένα από τα καλύτερα μαθήματα που έχω παρακολουθήσει στο Μathesis. Παρουσίαση, αναφορές, σύνδεση-συσχέτιση γνώσεων, ένταση της απαιτούμενης έλξης για την παρακολούθηση, μια δυνατή διάδραση διδακτικού περιεχόμενου με τις προσωπικές μας αντιλήψεις περί ηθικής.
-Δημήτρης Γ.
Ευχαριστούμε πολύ τον καθηγητή κ. Βιρβιδάκη και το επιτελείο του Mathesis για αυτό το μάθημα. Ο λόγος του καθηγητή ήταν ξεκάθαρος και η οργάνωση των διαλέξεων ήταν δομημένη, με αποτέλεσμα να μπορεί κάποιος να κατανοήσει τις δύσκολες έννοιες που πραγματευόταν το μάθημα[...]. Εντυπωσιάζει η αφοσίωση και η δοτικότητα του κ. Βιρβιδάκη στην επιστήμη που θεραπεύει.
-Χρήστος Τ.