Στο Φως της Εξέλιξης (Νέο)
Περιγραφή του μαθήματος
Η σύγχρονη εξελικτική βιολογία έχει διαμορφώσει ένα θεωρητικό πλαίσιο που προσφέρει εξαιρετικά ισχυρή ερμηνεία για το σύνολο των εκδηλώσεων του φαινομένου της ζωής στον πλανήτη μας. Το πλαίσιο αυτό αναφέρεται εν συντομία ως «δαρβινισμός», αφού στην ουσία έχει κτιστεί στη βάση της θεωρίας του Δαρβίνου περί εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής. Ο δαρβινισμός, λοιπόν, εξηγεί την ποικιλία της ζωής τόσο στη μορφή των έμβιων οργανισμών όσο και στη συμπεριφορά τους. Εξηγεί το πώς έχει διαμορφωθεί αυτή η εκπληκτική βιοποικιλότητα μέσα στα εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, από τότε που εμφανίστηκε η ζωή στη Γη. Ο δαρβινισμός, όμως, μπορεί σήμερα να φωτίσει και πεδία που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν άσχετα με τη βιολογική εξέλιξη, από την ψυχολογία και την κοινωνιολογία μέχρι την οικονομία και την τέχνη. Την ίδια στιγμή, συναντάμε πλήθος παρανοήσεων σχετικά με την εξέλιξη, τόσο στο ευρύ κοινό όσο και μεταξύ επιστημόνων! Επιπλέον, εγείρονται συχνά και ορισμένες ερωτήσεις που επανέρχονται διαρκώς, ορισμένες από τις οποίες στοχεύουν στην υπονόμευση των όσων μας διδάσκει η εξελικτική βιολογία. Φυσικά, δε λείπουν και οι άμεσες αμφισβητήσεις της εξέλιξης, κυρίως από θρησκευτικούς κύκλους. Τέλος, συναντάμε και επιλεκτικές αμφισβητήσεις κάποιων αρχών της από απρόσμενους αντιπάλους ή από οπαδούς πρόσφατων σχετικιστικών και μεταμοντερνιστικών ιδεολογικών ρευμάτων.
Στο μάθημα αυτό, λοιπόν, θα επιχειρήσουμε να συνεισφέρουμε στην κατανόηση των βασικών αρχών της σύγχρονης επιστημονικής αντίληψης για την εξέλιξη των βιολογικών οργανισμών και θα προσπαθήσουμε να διαλευκάνουμε τις περισσότερες από τις συνήθεις παρανοήσεις σχετικά με την εξέλιξη, τη δαρβινική θεωρία και την επιστήμη γενικότερα. Θα συζητήσουμε, επίσης, διάφορες προεκτάσεις της εξελικτικής ερμηνείας σε ποικίλους τομείς που ενδιαφέρουν τον άνθρωπο και θα εξετάσουμε ζητήματα συμπεριφοράς, κοινωνικής οργάνωσης, πεποιθήσεων, αισθητικής, ηθικής και θρησκευτικής πίστης υπό το φως της εξέλιξης. Εν ολίγοις, θα δείξουμε τους λόγους που η δαρβινική θεώρηση αποτέλεσε την πλέον σημαντική τομή στην ανθρώπινη σκέψη και γιατί ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζεται συχνά με δισταγμό ή εχθρότητα.
Θα διαπιστώσουμε, λοιπόν, ότι ο δαρβινισμός προσφέρει τη μοναδική μέχρι σήμερα έγκυρη και μεστή νοήματος επιστημονική ερμηνεία για τη βιοποικιλότητα.
Διδάσκων
Σπύρος Σφενδουράκης
Ο Σπύρος Σφενδουράκης είναι Καθηγητής Οικολογίας και Βιοποικιλότητας στο Τμήμα Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου. Έλαβε το πτυχίο του (1988) και τον διδακτορικό του τίτλο (1994) από το Τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ και από το 1996 έως το 2001 εργάστηκε ως επιστημονικός συνεργάτης στο Ζωολογικό Μουσείο του ΕΚΠΑ και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης του Παν/μίου Κρήτης. Από το 2001 έως το 2011 διετέλεσε Λέκτορας και Επίκουρος Καθηγητής στο Παν/μιο Πατρών, ενώ το 2012 εξελέγη στο Παν/μιο Κύπρου.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη φυλογεωγραφία, τη νησιωτική βιογεωγραφία, την οικολογία βιοκοινοτήτων και τη συστηματική των χερσόβιων ισοπόδων, από τα οποία έχει περιγράψει περί τα 50 νέα είδη για την επιστήμη. Έχει μεταφράσει ή/και επιμεληθεί πάνω από 20 επιστημονικά εγχειρίδια και βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης και έχει συγγράψει 2 βιβλία εκλαΐκευσης σχετικά με την εξέλιξη. Από το 2023 είναι Πρόεδρος της Ελληνικής Εξελικτικής Εταιρείας.
Συντελεστές
Βιντεοσκόπηση: Νίκος Γκικόπουλος
Μοντάζ: Έλενα Κολλάτου
Προγραμματισμός Ασκήσεων: Ειρήνη Απέργη, Δημήτρης Βουδούρης
Υποτιτλισμός: Σοφία Πέτσα
Η βιντεοσκόπηση πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2024 στα studio του Mathesis στο Ηράκλειο.
Ως εικονίδιο του μαθήματος επιλέχθηκε η φωτογραφία Λευκό και Μαύρο Κοράκι του χρήστη ABERLIN2009 (Flickr, 2011).