Περιγραφή του μαθήματος
Είμαστε ο εγκέφαλός μας, λένε οι νευροεπιστήμονες και έχουν άφθονα επιχειρήματα για να τεκμηριώσουν τον ισχυρισμό τους. Στο μάθημα αυτό, θα γνωρίσουμε το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του εγκεφάλου μας. Θα μιλήσουμε για τα εξελικτικά βήματα που δημιούργησαν τον εγκέφαλο του Homo Sapiens και θα δούμε τις διαφορές του από αυτόν των άλλων ζώων. Θα εξετάσουμε τα χαρακτηριστικά του σημερινού εγκεφάλου σε διαφορετικά ηλικιακά στάδια, όπως το βρεφικό, το εφηβικό και το ενήλικο, τη σχέση ανάμεσα στη νόηση και τα συναισθήματα, τη λειτουργία ενός διαταραγμένου εγκεφάλου καθώς και την πιθανή συσχέτιση μεταξύ εγκεφαλικών χαρακτηριστικών και τρόπου σκέψης. Τέλος, θα συζητήσουμε για το αύριο του εγκεφάλου μας σε έναν κόσμο όπου η νευροεπιστήμη αναπτύσσεται ραγδαία.
Διδάσκων
Γιώργος Χ. Παπαδόπουλος
Ο Γιώργος Χ. Παπαδόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του Α.Π.Θ. και συγγραφέας. Ερευνά και διδάσκει την κατασκευή και τη λειτουργία του νευρικού συστήματος. Βραβεύτηκε για το σύνολο της επιστημονικής του έρευνας και προσκλήθηκε ως ερευνητής, δάσκαλος, ομιλητής ή συγγραφέας από πολλά Πανεπιστήμια, Ιδρύματα και περιοδικά της Ελλάδας και του εξωτερικού. Επέβλεψε την εκπόνηση 11 διδακτορικών διατριβών και διετέλεσε Πρόεδρος και Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Νευροεπιστημών, μέλος της επιστημονικής επιτροπής και κριτής πολλών εγχώριων και διεθνών περιοδικών, καθώς και επιστημονικός / ακαδημαϊκός σύμβουλος διάφορων Οργανισμών.
Το δημοσιευμένο έργο του περιλαμβάνει περίπου 100 πρωτότυπες πειραματικές επιστημονικές εργασίες, 50 άρθρα επιστημονικής εκλαΐκευσης και κοινωνικού προβληματισμού, 10 επιστημονικά βιβλία, 10 κεφάλαια σε επιστημονικά βιβλία, 7 λογοτεχνικά βιβλία και 1 CD.
Εθελοντής βοηθός μαθήματος
Αλέξιος Πολυχρονόπουλος (p-alexis)
Εβδομάδα 1: Απορώντας, θαυμάζοντας και μαθαίνοντας για τον εγκέφαλο
1.1 Minima cerebri / Ελάχιστα για τον εγκέφαλο
1.1.1 Εισαγωγή στα διλήμματα
1.1.2 Μονόπρακτο: νευρομανία ή νευροφοβία;
1.1.3 Παράκαμψη και μεταστοιχείωση του υπαρκτού
1.1.4 Minima cerebri I
1.1.5 Minima cerebri II
1.2 Ο εγκέφαλος ως δημιουργός του κόσμου
1.2.1 «Νους ορά και νους ακούει»
1.2.2 Ο εγκέφαλος δεν είναι φωτογραφική μηχανή
1.2.3 Υποθέτοντας την πραγματικότητα
Εβδομάδα 2: Το παρελθόν του εγκεφάλου
2.1 Το προχθές του εγκεφάλου
2.1.1 Ελλειπτικό χρονολόγιο εξέλιξης και βιολογικές υπενθυμίσεις
2.1.2 Μείζονα βήματα γνωσιακής εξέλιξης
2.1.3 Εξελικτικές κατακτήσεις και συνείδηση
2.1.4 Σε τι διαφέρει ο ανθρώπινος εγκέφαλος;
2.1.5 Πολιτισμός και εξέλιξη του εγκεφάλου
2.2 Το χθες του εγκεφάλου
2.2.1 Ο εγκέφαλος που μεγαλώνει: από τα γονίδια στο περιβάλλον
2.2.2 Ο εγκέφαλος που μεγαλώνει: άφθονο νευρωνικό υλικό-ελάχιστη λειτουργική εξειδίκευση
2.2.3 Έλεγχος ευρημάτων αναπτυξιακής νευροβιολογίας
2.2.4 Το παιδαγωγικό δίλημμα της πρώιμης εκπαίδευσης
2.2.5 Ο εγκέφαλος της γλώσσας
2.2.6 Ο εγκέφαλος διαφορετικών ή περισσότερων γλωσσών
2.2.7 Ο εγκέφαλος των πολλών συναισθημάτων I
2.2.8 Ο εγκέφαλος των πολλών συναισθημάτων II
Εβδομάδα 3: Το σήμερα του εγκεφάλου
3.1 Εγκέφαλος και φύλο
3.1.1 Πρέπει να μελετάμε τις διαφορές φύλου;
3.1.2 Πότε εγκαθίστανται οι βιολογικές διαφορές των φύλων;
3.1.3 Υπάρχουν διαφορές στον εγκέφαλο των δύο φύλων;
3.1.4 Δύο, τρεις ή περισσότεροι εγκέφαλοι;
3.2 Εγκέφαλος, ταυτότητες και ιδεολογίες
3.2.1 Κοινωνικός εγκέφαλος
3.2.2 Εγκέφαλος και αλήθεια
3.2.3 Εγκέφαλος και ιδεολογία I
3.2.4 Εγκέφαλος και ιδεολογία II
3.2.5 Η αλήθεια της ατομικής ταυτότητας
Εβδομάδα 4: Το αύριο του εγκεφάλου
4.1 Στο πάρκο με τους «άλλους»: βιολογίες του διαφορετικού
4.1.1 H ανάγκη κατανόησης και του «άλλου»
4.1.2 Ο γερασμένος εγκέφαλος: δομικές αλλαγές
4.1.3 Φασματοσκοπία του αυτισμού
4.1.4 Ασύμμετρη συγκινησιακή τραμπάλα
4.1.5 Σκισίματα φρενών
4.1.6 Δυσκολίες τοκετού της μνήμης
4.1.7 Εν εξελίξει επίλογος
4.2 Νέες νευροτεχνολογίες και προοπτικές
4.2.1 Υποσχόμενες και αμφιλεγόμενες νευροτεχνολογίες
4.2.2 Νευροηθική
4.2.3 Η προοπτική του δικού μας ΕΓΩ
4.3 Ο εγκέφαλος ως αντανάκλαση του σύμπαντος
4.3.1 Ο εγκέφαλος ως αντανάκλαση του σύμπαντος
Το μάθημα απευθύνεται σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη, μπορείτε δηλαδή να εγγραφείτε χωρίς να υπάρχει κάποιο προαπαιτούμενο.
Επίσης, είναι βιντεοσκοπημένο και ασύγχρονο. Μπορείτε, συνεπώς, να το παρακολουθήσετε στην πλατφόρμα μας τις ημέρες και ώρες που επιθυμείτε. Έχει διάρκεια τεσσάρων εβδομάδων και κάθε εβδομάδα προστίθενται νέες ενότητες, τις οποίες μπορείτε, όπως αναφέραμε, να δείτε στο πρόγραμμά σας.
Πέρα από το διδακτικό υλικό, το μάθημα περιλαμβάνει εβδομαδιαία τεστ και μία τελική εξέταση. Η συμπλήρωση των τεστ γίνεται και αυτή στο δικό σας πρόγραμμα, εντός κάποιων εβδομαδιαίων συνήθως προθεσμιών. Η συμμετοχή στα τεστ είναι βεβαίως στη δική σας ευχέρεια. Αν όμως επιθυμείτε την έκδοση βεβαίωσης επιτυχούς παρακολούθησης, θα χρειαστεί να συμμετάσχετε στην τελική εξέταση και στα περισσότερα τουλάχιστον τεστ.
Τα μαθήματα του Mathesis προσφέρονται δωρεάν και έτσι θα συνεχίσουν. Μπορείτε να τα παρακολουθήσετε μέχρι τέλους και να συμμετάσχετε στα εβδομαδιαία τεστ και την τελική εξέταση. Εάν επιθυμείτε τη βεβαίωση επιτυχούς παρακολούθησης, θα σας ζητείται όμως ένα μικρό αντίτιμο –της τάξης των 20€– για την έκδοσή της, μετά την υποβολή της τελικής σας εξέτασης. Εάν δεν υποβάλετε την τελική σας εξέταση –ή αν την υποβάλετε, αλλά δεν περάσετε το μάθημα– δεν υπάρχει κάποια υποχρέωση πληρωμής.
Αν έχετε ήδη λογαριασμό στο Mathesis, αρκεί να συνδεθείτε στο Mathesis με το email που έχετε ήδη δηλώσει και, στη συνέχεια, να εγγραφείτε στο μάθημα. Αν δεν έχετε λογαριασμό στο Mathesis, θα χρειαστεί προηγουμένως να δημιουργήσετε έναν. Αν τυχόν χρειαστείτε βοήθεια για την εγγραφή σας στο μάθημα ή στην πλατφόρμα του Mathesis, μπορείτε να δείτε εδώ τις σχετικές οδηγίες.
Βιντεοσκόπηση: Έλενα Κολλάτου
Μοντάζ: Έλενα Κολλάτου
Προγραμματισμός Ασκήσεων: Ειρήνη Απέργη, Δημήτρης Βουδούρης
Θεατρικός διάλογος, απαγγελία ποιημάτων: Αριστείδης Πετάμης
Υποτιτλισμός: Σοφία Πέτσα
Η βιντεοσκόπηση πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2024 στο studio του Mathesis στην Αθήνα.
Ως εικονίδιο του μαθήματος επιλέχθηκε μια δημιουργία του Anbu-Creations, © Shutterstock.